Beše jedan Bata i Formula 1 u Beogradu

Treći septembar je 1939. godine, u Beogradu se okupio grdan svet, tačnije između 75.000 i 100.000 ljudi da vide to čudo, Formulu 1. Među njima u takmičarskom boksu bio je i jedan Beograđanin, Srbin, ili Jugosloven, što nas između ostalog vezuje za priču koju počinjemo opisom ambijenta trkačkog spektakla pod nazivom “Beogradski Grand pri”.

Vozovi su tutnjali sa svih strana, parne lokomotive iz svih banovina Kraljevine Jugoslavije krenule su put prestonog grada. Razlog je trka najbržeg sporta, koja će se ispostavilo se biti prva kod nas, ali i poslednja u svetu do izbijanja svetskog rata.

Jugosloveni nisu ni sanjali da će ova atrakcija biti možda i jedno od poslednjih lepih dešavanja do izbijanja najvećeg sukoba u istoriji čovečanstva. Sada je jasno je sve, jer Nemci su napali Poljsku prvog septembra te 1939. godine dok se Beograd već uveliko spremao za trku o kojoj se sada pripoveda. Elem, organizatori su bili svesni značaja ovog događaja, staza oko Kalemegdana izgledala je tačno onako kako pravila nalažu ali je zaboravljeno na jednan sitan detalj. Životinje iz Beogradskog zoološkog vrta se ne razumeju u auto-sport. Tutnjava Auto Uniona, današnjeg Audija, Mercedesa i Bugatija unela je priličan nemir u životinjsku oauzu prestonice. Nije bilo druge, morali su organizatori na brzinu da se dosete i da presele životinje na Tašmajdan dok huka i buka ne prođu.

A onda je pala karirana zastavica! Na stazi dugoj 2.794 metra, voženo je 50 krugova. Pobedio je Tacio Novulari koji se takmičio za Auto Union vozeći prosečnom brzinom od 130,839 km/č, drugi je bio Manfred fon Braunhič, takmičar Mercedesa, a treći Herman Paul Miler, takođe trkač Auto Uniona. Imali smo i mi tada našeg vozača na stazi. Bio je ti izvesni Boško Milenković, u plavom „bugatiju 51“ kakvih je proizvedeno samo četrdeset. Milenković se nekako izborio sa žestokim momcima najbržeg cirkusa i uspeo da osvoji četvrto mesto. Problem je bio u hlađenju motora, inače, ko zna kako bi se Bata plasirao. Ali kao što to obično biva on, ali i njegova potonja zla sudbina pali su pred generacijskim zaboravom.

Red je zato da se setimo jedinog takmičara pod našom, jugoslovenskom zastavom koji je vozio F1 krug. Boško, zovimo ga Bata, kako su ga oslovljavali i savremenici rođen je 1909. godine u Beču, prestonici Austrougarske od oca Srbina i majke francusko – nemačkog porekla. Veliki rat dovodi ga u Srbiju, a imao je dve velike pasije, violinu i automobilizam. Na brzinu ga je „navukao“ čuveni motociklista Voja Ivanišević, koga su iz milošte zvali Deda Voja. Prvi automobil nabavlja 1927. godine, a zatim počinje da lageruje vozila... Bata je do rata sakupio pozamašnu kolekciju, a da mu nisu služili za šepurenje pred beogradskim damama govori podatak da prvu trku vozi 1932. oko Avale,  gde zauzima treće mesto. Već 1935. kupuje plavi “bugati T51”, i u njemu osvaja trke na Sljemenu 1937. i Dorćolu 1938. U jesen iste godine, na trkama u Klužu, u Rumuniji, sleće sa puta, gde mu se dešava havarija na menjaču, koji ipak uspeva da popravi do septembra 1939. godine, tačno na vreme za Beogradski krug kome posvećujemo ove redove. Da se razumemo, kvarovi tog tipa u vremenu o kome govorimo nisu bili naivni, jer specijalizovani serviseri na našim prostorima bili su retki, a delovi teško dostupni. Pitate se zašto? E, pa Bugati je nemački brend, kasnije preseljen u Francusku na koga je u trgovini delova dosta uticala politika Italije, kao članice Trojnog pakta. Pošto je zvanično neutralna Kraljevina Jugoslavija sa susednom državom, mislimo na Italiju bila u zategnutim odnosima, naravno zbog Musolinijevih aspiracija ka celom Jadranu, nabavka delova išla je teže nego što to u modernom vremenu možete i da zamislite. Klupko je bilo podosta zamršeno, pošto su komponentaši, odnosno proizvođači delova za Bugati dosta zavisili od italijanskih stručnjaka.

Šta je bilo posle sa Batom Milenkovićem? Aprilski rat 1941. godine, odnosno Hitlerove “štuke”, ili ako ćemo precizno “Junkersi ju – 87 “ i ostale sprave Luftvafeove četvrte vazduhopolovne flote pod komandom Aleksandra Lera uništile su sav imetak našeg trkačkog asa. Slom grupa armija Kraljevine Jugoslavije, odnosno devastiranje ratnog plana R41 i brza vojna kapitulacija koju su u ime vlade, odnosno vrhovne komande naših oružanih snaga, armijskog generala Dušana Simovića u zgradi češke ambasade potpisali Aleksandar Cincar Marković i general Radivoje Janković, ispostavilo se, bili su ne samo kraj jedne države, već i jedne trkačke ikone. Bata se od toga nikada nije oporavio. Posle rata, ironijom sudbine Milenković je bio prinuđen da vozi trolebus, da bi život okončao, pričalo se samoubistvom 1955. godine u kući već pomenutog Voje Ivaniševića. Ali nećemo sada o tome, već ćemo reći da je Bata upamćen kao trkač, boem, romantik stare Jugoslavije i Beograda koga u kontekstu davnog vremena treba da razumemo. Zbog svega Bata Milenković i zaslužuje da ga se setimo ne samo kao našeg jedinog trkača na VN Jugoslavije iz 1939. godine, već i kao našeg jedinog najbržeg cirkuzanta u istoriji velikog sporta na točkovima.

Još valja reći da je trku oko Kalemegdana 1939. godine organizovao je Auto klub Kraljevine Jugoslavije. Novčane nagrade i pehar Kralja Petra II dobila su prva tri takmičara. Milenković na žalost nije imao tu sreću da sa Kalemegdana ponese znamenje iako je to velikim zalaganjem zaslužio, pa koristimo ovu priliku da ga se setimo, jer ko zna, možda među nama čuči neki novi Bata, novi trkač za Formulu 1 rođen.

FOTO: Vikimedia