MOZZART ANALIZZA: Umetnost provokacija na primeru Roberta De Zerbija

Prema teoriji etimologije, provokacija je izraz koji označava usmerene aktivnosti koje za cilj imaju izazivanje neke ili nečije reakcije.

Kako je fudbal, od kada znamo za njega, jednim svojim delom igra akcije i reakcije, tako su aktuelno doba i trendovi koji trenutno vladaju fudbalom pokazali da je on takođe i igra reakcije, pa tek onda akcije.

Ipak, temelj ovih principa je slojevitost igre, s obzirom da bez akcije (aktivne ili pasivne) kao primarnog sloja ne bi postojao ni drugi sloj – rekacija – a bez te reakcije ni treći sloj – ponovo akcija koja je zapravo reakcija na onu prethodnu akciju... zamislite kap kiše koja pada u jezero ili kamen koji je bačen u isto. Koncentrični krugovi koji se stvaraju u vodi ne bi mogli da se formiraju bez uticaja neke akcije (kapi kiše ili kamena koji je bačen) - to je reakcija vode.

Da bi se došlo do efektivnog delovanja na bilo koju situaciju, u fudbalu je jako važno biti spreman da reaguješ na reakciju. Upravo je to princip (reagovanje na reakciju) od kojeg se, u fudbalu, gotovo svakog dana sve izraženije pravi umetnost.

Za najučestaliju reakciju kao izolovani pojam uzima se pritisak defanzivnog igrača, odnosno njegova reakcija na to što protivnik ima ono što on želi - kontrolu nad loptom koja je najuzvišeniji simbol preimućstva u fudbalu. Ukoliko uzmemo da je pritisak najdefinisaniji izraz principa reakcije (otpora) u toku igre, sva delovanja ekipe koja ima loptu, usmerena su upravo na to. Trend “provociranja” pritiska je ono čime ćemo se na dalje baviti.

Prvo i osnovno, zašto postoji tendencija poigravanja sa pritiskom i provociranja istog?

Glavni cilj svakog napada jedne ekipe (u bilo kom sportu) je da postigne gol iliti poentira. U svim sportovima, raznorazne napredne statistike imaju za cilj da pokažu i objasne kvalitet udarca, šuta ili prilike kojom je neki napad završen. Gledajući kroz prizmu toga - kvalitet prilika i završnih udaraca u bilo kom sportu je najveći u onom trenutku kada je igrač najbliži golu, kada ima više prostora i vremena za delovanje, odluku i egzekuciju, kao i kada ima manji broj protivnika, odnosno manju količinu protivničkog pritiska oko sebe. To nas dovodi do toga da su najizglednije prilike one u kojima je prostor veliki, a broj igrača (naročito protivnika) mali.

U fudbalu se takvi momenti nazivaju situacijama manjih brojčanih odnosa (situacije 1 na 1, 2 na 2, 3 na 3 i 4 na 4). Rešavanje ovih situacija na bilo kom delu terena, a naročito u završnici napada, može imati veliki uticaj na ishod meča. U procesu treninga, kada se radi na igrama manjih brojčanih odnosa (gore pomenuti), prednost koju ekipa u posedu u tim momentima igre može imati se odnosi ili na veću površinu prostora koju ima za saradnju (odnosno veći prostor koji protivnik mora da brani) ili na dodatnog igrača, odnosno brojčani suficit. Složićete se da je lakše napadati tri ili četiri protivnika unutar prostora 30x60 metara nego 11 igrača na istoj površini terena.

Tokom ranije istorije fudbala, da bi se tokom utakmice došlo u situacije da se napadi završavaju u manjim brojčanim odnosima, ekipe su to najčešće izvodile kroz kontra-napade, kada su uspevale da po uzetoj lopti napadnu širok prostor i mali broj protivnika. U slične situacije ekipe i danas žele da dođu, ali iz sopstvenog poseda lopte. Da bi se tako nešto desilo, potrebno je protivnika izvući daleko od gola koji brani i pripremiti širok i površinom veliki prostor u završnici. Da bi se protivnik izvukao, potrebno ga je isprovocirati, a to je umetnost o kojoj naslov govori..

UPIJANJE PRITISKA

Kako je fudbal, prema onome što smo rekli ranije, igra slojevitih događanja, tako je ujedno i igra samih slojeva. Uporedio bih to sa muzičkim notnim sistemom:

Notni sistem – pet linija i četiri praznine između njih.

Vizuelizujmo: Linije mogu da označavaju igrače ekipe koja ima loptu u posedu, a praznine prostore između dva fudbalera jedne ekipe u kojima stoji po jedan protivnik. Da bi se čitav lanac akcija i reakcija pokrenuo, odnosno da bi ekipa koja ima loptu uspela da “oslobodi” prostore između igrača (praznine u notnom sistemu), neophodno je da prvi igrač (linija broj 5) koji ima loptu bude pritisnut od strane protivnika koji se nalazi u praznini (broj četiri, crvena boja) između dva igrača.

Umetnost provokacija je u iniciranju upravo tog inicijalnog pritiska, u izazivanju rekacije koja dovodi do domino efekta - pokretanja čitavog niza akcija i reakcija.

Primarna stvar u provociranju pritiska je distanca, odnosno udaljenost između igrača sa loptom i protivnika kog igrač u posedu želi da natera na pritisak, odnosno reakciju. Distanca mora biti odmerena i relativno kratka kako bi onaj koji reaguje imao realnu metu koju pritiska, odnosno da ona nije isuviše daleka i nedostižna. Do optimalne distance dolazi se vođenjem lopte unapred.

Vođenje lopte unapred, prema protivniku, skraćivanje distance u odnosu lopte i protivnika.

Izuzetno je važan umereni ritam kretanja sa loptom dok se pritisak ne isprovocira, kako bi lopta uvek bila pod kontrolom i kako bi adekvatno moglo da se reaguje na reakciju protivnika (potencijalni pritisak). Veoma često se vođenje lopte unapred izvodi sitnim koracima i velikim brojem dodira sa loptom, kako bi ona stalno bila pod kontrolom stopala.

Pravljenje optimalne distance kroz principe vođenja lopte unapred i osvajanja terena do trenutka pritiska.

Iz toga, veoma često se mogu otvoriti i linije dodavanja za pravolinijski pas i dalji protok lopte ka napred. Roberto De Zerbi kao jedan od najvažnijih, ako ne i najvažniji predstavnik ideologije provociranja i manipulacije protivničkim pritiskom, još je trenirajući italijansku Fođu (između 2014. i 2016. godine) implementirao neke od koncepata ovog tipa. Upravo na primeru njegove Fođe možemo videti kako se vođenjem lopte unapred provocira kretanje u pritisak protivničkog igrača, što dovodi do otvaranja linije dodavanja za pravolinijski pas unapred.

“LA PAUSA”

Već samim izgovorom zvuči lepo – ali znači i nešto nama vrlo poznato – pauza, pauziranje, zaustavljanje.

Koncept za koji se veruje da ga je prvi put koristio Argentinski fudbaler, Rikardo Bokini, a koji je svoja utemeljenja, principe i metodološki razvoj dobio u Španiji, gde je, u svakom slučaju, najkorišćeniji u trenažnom procesu. Podrazumeva usporavanje, a potom i potpuno zaustavljanje na lopti, u cilju čekanja protivničke reakcije. Igrač sa loptom u posedu staje, pauzira i do sledeće akcije prvo čeka reakciju protivnika. Reakcija -> Akcija

Jedan od principa ovog koncepta čekanja protivničke reakcije pauziranjem je i pauziranje u posedu bez dodirivanja lopte nogom, što je takođe manipulativni metod kojim se protivniku u trenutku daje utisak da igrač na lopti nema punu kontrolu nad loptom i situacijom, s obzirom da mu sama lopta nije na nozi nekada čak i po nekoliko sekundi.

Cilj držanja lopte pored sebe i pored stopala je da se izazove reakcija protivnika i njegov izlazak u pritisak kojim ostavlja prostore i slojeve iza svojih leđa.

Drugi princip je manipulacija brzinom i ritmom. S obzirom da se pauza dešava usporavanjem (iz određene brzine vođenja lopte se usporava i zaustavlja), igrač na lopti stoji dok protivnik ne odreaguje i ne pritisne ga; u trenutku reakcije protivnika, igrač u posedu reaguje i ubrzava, odnosno menja brzinu poseda svoje ekipe.

Kako momenti zastajanja u posedu bez držanja noge na lopti mogu odavati utiska manjka kontrole, jedan od najinteresantnijih koncepata za dovođenje i upijanje pritiska prema igraču koji ima posed je korišćenje đona, odnosno stavljanje đona na loptu i zaustavljanje u posedu.

Držanjem đona na lopti, stiče se utisak da igrač u posedu ima totalnu kontrolu nad njom, što je i pionir ovog koncepta i njegov najistaknutiji protagonista, Roberto De Zerbi, u jednom u intervjuu i rekao: “Volim korišćenje đona kao tehnički element jer vam daje totalnu kontrolu”.

U istom intervjuu, sadašnji trener Brajtona, jedne od najinteresantnijih i najboljih ekipa u evropskom fudbalu u ovom trenutku, pomenuo je zanimljiv razgovor koji je vodio sa jednim od igrača koje je trenirao u Fođi (Antonio Vaka).

“Ponekad sam ga zaustavljao [Antonija Vaku] i govorio mu: Ako ti je potrebno korišćenje đona, koristi ga, ali ako ti nije potrebno, nemoj ga koristiti. Na to mi je on odgovorio: Treneru, kada koristim đon, protivnik izlazi snažnije da me pritisne. Ja koristim đon kako bih izvukao protivnika [isprovocirao njegov pritisak]”.

Šta to utiče na protivnika da reaguje i izađe u pritisak kada igrač drži đon na lopti? Iako se čini da u momentu kontrolisanja lopte đonom igrač ima punu kontrolu nad njom, što je svakako tačno i jasno, on u tim trenucima nema definisanu ili tehnički jednostavnu i izvodljivu mogućnost dodavanja i oslobađanja lopte iz tog položaja. To je upravo jedan od signala protivnicima da napadnu momenat i činjenicu da bi igraču na lopti bio potreban dodatni dodir (samim tim i dodatno vreme) dok sebi tehnički omogući naredni pas.

Druga stvar je sam faktor provokacije – lopta je magnet, privlači protivnika, koji će ako vidi “nezainteresovani” i pomalo potcenjivački stav igrača na lopti, veoma često reagovati agresivno.

Primeri držanja lopte na đonu.

Totalna kontrola nad loptom dok je pod đonom omogućava igraču da dok pravi pauzu u posedu sve vreme skenira teren, prati reakcije protivnika i čita igru, bez da mora da koristi sekvencionalne poglede prema lopti, s obzirom da je sve vreme jasno oseća pod stopalom.

Upravo to je jedan od faktora pune kontrole nad loptom o kojoj govori Roberto De Zerbi. Kada je lopta na unutrašnjem ili spoljašnjem delu stopala, ona uglavnom mora da bude u pokretu, s obzirom da je (u realnom smislu) neizvodljivo stajati na lopti i držati je unutaršnjim ili spoljašnjim delom stopala. Ukolikose, prilikom vođenja unutaršnjim i spoljašnjim delom stopala, uz tehnički element ona ne kontroliše povremeno i vizuelno (pogledom), moguće je izgubiti kontrolu nad loptom - ili je barem statistička verovatnoća veća nego kada je kontrolišete đonom u mestu.

Da li vas sve ovaj stav štopera Šahtjora (koji je tada trenirao Roberto De Zerbi) podseća na nešto? Pomoći ću vam:

Još od doba antičke Grčke, pa u moderno doba preko Španije, Portugala, Francuske i nekih južnoameričkih zemalja, svet je u kontaktu sa koridom, odnosno borbom toreadora sa bikovima.

Lopta je magnet i provokacija za protivnika isto koliko i crveni plašt za bika. Toreador, kao i fudbaleri koji žele da na ovaj način izazovu pritisak prema sebi, reaguju na reakciju protivnika – odnosno – reaguju kada onaj ko ih napada dođe blizu njih.

Nešto slično koriste igrači futsala, ali i uličnog fudbala:

De Zerbijevi igrači kontrolu loptu đonom koriste i za vođenje lopte unazad, upravo koristeći taj deo stopala. Način manipulisanja i vođenja lopte na ovaj način dolazi upravo iz futsala u kojem je korišćenje đona stopala jedan od najkorišćenijih tehničkih elemenata (s obzirom i na drugačiji tip obuće, veličinu lopte, podlogu, kao i sam tehnički vid igre/sporta).

Italijanski menadžer, više puta pomenuti Roberto De Zerbi, to je preneo i na terene Premijer Lige – “driblanje unazad”.

Opis unutar poslednje slike otkriva još jedan veoma važan element manipulacije protivničkim pritiskom koji ekipe, naročito De Zerbijeve, koriste kako bi isprovocirale pritisak protivnika.

U fudbalu postoje presing okidači, njih je dosta, variraju od ekipe do ekipe, a u velikoj meri zavise od generalne ideologije trenera. Ipak, postoje neki osnovni, ustaljeni presing okidači na koje većina ekipa reaguje:

1. Poprečni pas (u određenim delovima terena ili između dva štopera)

2. Pas na bok

3. Lošiji kvalitet dodavanja i lopta koja skakuće po podlozi

Poprečni, horizontalni pas između dva štopera prilično je čest signal ekipama za izlazak u pritisak i reakciju prema protivniku i lopti. Međutim, on u teoriji ne podrazumeva samo pas između dva štopera. Zarad delovanja u pritisku i izlaska da se protivnik i lopta pritisnu, neophodna je priprema pritiska. U trenucima pritiskanja poprečnog dodavanja, igrač koji se sprema za pritisak čeka dva signala:

1. Orijentaciju tela (okrenutost) štopera koji ima loptu na nozi prema slobodnom štoperu kog želi da pritisne

2. Zamah noge štopera koji ima loptu prema slobodnom štoperu, što je protivniku poslednji signal da će se pas desiti i da treba da krene u pritisak

Usled tih poznatih principa na koje protivnici reaguju, da bi ih držao u neizvesnosti i što češće terao da barem malo izađu sa linije Ili da što češće iskaču u pritisak, De Zerbi sa svojim igračima radi na maskiranju pripreme za poprečni pas.

Prvi faktor je već donekle i pomenut ranije – okrenutost prema slobodnom štoperu, odnosno orijentacija tela igrača na lopti prema drugom štoperu koja se neretko može videti.

Suština je u vremenskom intervalu koji igrač provode u ovakvoj poziciji (kao i u svemu, De Zerbiju je važan ritam) - nećemo prečesto videti štopera pozicioniranog na ovaj način, ali će, kada se okrene prema drugom štoperu, određeni broj sekundi provesti u tom položaju kako bi inicirao reakciju drugog napadača da krene u pritisak, ili, kako bi u najmanju ruku pročitao da li će protivnik reagovati na potencijalni poprečni pas, na osnovu čega može da donese odluku da li da ga odigra ili ne.

Takođe, može se videti i korišćenje lažnih finti tela i nogu, fintiranje zamaha noge, odnosno pripreme za pas koja je protivnicima jedan od signala da krenu u pritisak.

Četvrti, do sada nepomenuti ustaljeni okidač pritiska koji najveći broj ekipa koristi je dodavanje unazad, koje daje mogućnost protivniku da kolektivno izađe visoko, pomeri linije dalje od svog gola i potencijalno izađe i u organizovani pritisak. Kao takvog, ekipe koje insistiraju na provokacijama pritiska i navlačenju istog sve češće koriste dodavanje unazad kao faktor koji žele da pretoče u sopstvene prednosti. Način je specifičan.

Suprotni štoper koji nema loptu u posedu pravi korake unazad, uzima dublji ugao i povećava distancu u odnosu na najbližeg protivnika koji može da ga pritisne, a ujedno formira dijagonalnu (negativnu) liniju između sebe i štopera koji ima loptu, što dovodi do toga da, u trenutku dodavanja, lopta između njih dvojice putuje dijagonalno unazad.

Lopta duže putuje, putuje unazad (automatski signal protivnicima da izađu u pritisak), distanca između štopera koji se povukao unazad i najbližeg protivnika je veća, pa je i metraža koju protivnik treba da pređe duža, kao što je i prostor koji ostavlja sebi u leđima prilikom izlaska u pritisak veći.

(Primer na koji način to De Zerbijev Brajton koristi kratki pas unazad kao metod za provociranje protivničkog pritiska. Uglavnom veoma uspešno).

Brajton ovu inicijalnu prednost koju želi da inicira upijanjem protivničkog pritiska koristi na najrazličitije načine, izuzetno utrenirane, ali tako da ih igrači intuitivno prepoznaju, a da što manje funkcionišu po obrascu, konceptu – kao mašine.

De Zerbi je sam već nekoliko puta tokom boravka u Brajtonu naglasio koliko je zapravo to najvažnije; da igrači shvataju ideju, a da onda u skladu sa njom reaguju i biraju rešenja.

Brajton danas na Vembliju očekuje borba za plasman u veliko finale. Ogromno finale. Danas će ta rešenja biti od možda istorijskog značaja. Danas će sva ideološka pozadina koja ih je dovela do ovakvih visina biti na posebnom ispitu.

Taj ispit vredan finala prestižnog engleskog kupa, najstarijeg fudbalskog takmičenja u Evropi, sa sobom donosi pritisak. Igranje sa ili pod pritiskom nije lako, niti na jedan način i niti u jednoj oblasti. Brajton želi da se igra sa pritiskom kroz svoj način funkcionisanja u posedu lopte. Danas će na potezu biti to kako reaguju pod jednim eksternim pritiskom, možda više psihološki baziranim. Oni koji su spremni da pritiskom manipulišu i od njega prave umetnost, definitivno su spremni da sa njim žive, a čak mu se i raduju. Za Brajton je tokom igre pritisak privilegija, a ne problem. Baš zato imaju privilegiju da se na Vembliju bore za veliko finale i odlazak na megdan Mančester Sitiju.

Piše: Albert Morgan, fudbalski analitičar i pomoćni trener.