U susret finalu: Zašto Oslobodioci Amerike, a ne Liga šampiona?

Kup Oslobodioca Amerike. Upravo tako. Oslobodioca Amerike. Na svim kontinentima osim Južne Amerike, najjače klupsko takmičenje, kao po difoltu, ima isto ime. U Evropi, Aziji, Africi, Australiji i Okeaniji, ili, pak, Severnoj, Centralnoj i Karipskoj Americi, najvažniji pehar za klubove nosi isti naziv - Liga šampiona. Južna Amerika je priča za sebe.

Oni koji na Zelenom kontinentu žive za fudbal i svoj klub, ne vole da se najeminentnije takmičenje poredi sa drugima. I, ne vole da ga oslovljavaju sa Južnoamerička Liga šampiona. Jer ono je jedinstveno. I, zašto bi ga poredili sa svima, ponajmanje onima sa Starog kontinenta, pa još mu i nametali identičan naziv. Nikako. To je za njih, u najmanju ruku, uvreda. U njemu jasno stoji. Oslobodioci Amerike. Posvećeno je braniocima od kolonijalističke čizme istih tih Evropljana.

Danas, imena tih istorijskih ličnosti pojavljuju se gotovo svuda. Od ulica, trgova, provincija, gradova, pa čak i država. Veliki broj sportskih društava i takmičanja nose nazive upravo po njima, kao i stadiona, a jedan od najpoznatijih tog naziva je Independijentov u Aveljanedi. Inače, najtrofejnijeg kluba u ovom takmičenju sa sedam šampionskih titula.

Libertadori su bili vođe borbi za nezavisnost Latinske Amerike od Španije i Portugalije. Ovaj naziv nastao je kao pandan i suprotnost konkistadorima, koji su do tada bili jedini Španci i Portugalci koji su zabeleženi u južnoameričkoj istoriji.

Ko su bili Oslobodioci? Uglavnom se radilo o buržoaskim kreolima, kako je nazivano lokalno stanovništvo evropskog, obično španskog i portugalskog porekla, a koji su bili pod uticajem liberalizma, najčešće vojničkog obrazovanja u matičnim državama. Reklo bi se, odmetnici kraljevstva, u službi i za slobodu običnog naroda.

Upravo ovim tekstom, posvetićemo malu pažnju ovim velikim istorijskim ličnostima. Malu, jer postoje nebrojeni tomovi o njihovim životima, idejama i borbama, a sa kojima ćemo povući paralelu sa najvažnijom sporednom stvari na svetu.

Sutra uveče, u subotu u Rio de Žaneiru, na velelepnom stadionu Marakana (21.00), na programu je finalni obračun Palmeirasa i Santosa za zvanje prvaka kontinenta. Trofej najprestižnijeg klupskog takmičenja Južne Amerike ostaje, dakke, u Brazilu. Poznata je i lokacija na kojoj će boraviti u narednih, najmanje, godinu dana - Sao Paulo. Samo par stotina kilometara južnije, kolika je udaljenost od njenog trenutnog prebivališta u Rio de Žaneiru, u domu Flamenga. Ostaje samo da se vidi, da li će pehar četvrti put stići na stadion Vila Belmiro, ili će pak drugi put biti izložen na Palestra Italiji. O ovom pitanju odlučiće Zeleni i Sveci u finalu 61. izdanja Kopa Libertadores. Biće to jubilarna 20. titula za neki klub iz Brazila.

Svi šampioni Južne Amerike: Od Medeljina do Santijago de Čilea, od Kita do Porto Alegrea; Independijente rekorder, ekipe iz Kalija tragičari

Retko se spominje da, jedno od najpoznatijih klupskih takmičenja u svetu fidbala, nije bilo prvo takvog tipa na tlu Zelenog kontinenta. Prototip pod nazivom Copa de Campeones - Kup Šampiona - odigrao se davne 1948. godine u prestonici Čilea, Santjagu. Učesnici tog međunarodnog turnira u ovom delu sveta bili su prvaci sedam država: River Plejt iz Argentine, Litoral iz Bolivije, Kolo-Kolo iz domaćinskog Čilea, Emelek iz Ekvadora, Deportivo Munisipal iz Perua, Nasional iz Urugvaja i - ispostaviće se - prvi šampion Južne Amerike, brazilski Vasko. Ovaj turnir, odigran je samo jednom, a njegova ideja nije zaživela, sve dok se 12 godina kasnije nije pojavio nov format takmičenja.

Prvi put Kopa Libertadores se odigrao 1960. godine, a učesnici su bili prvaci istih država kao i na prvom internacionalnom turniru 1948. godine, samo što je ovog puta umesto šampiona Ekvadora učestvovao prvak Kolumbije. Premijerno izdanje pripalo je urugvajskom Penjarolu, koji je u finalu savladao paragvajsku Olimpiju, dok je epitet najboljeg strelca poneo legendarni Alberto Spenser.

No, hajde da vas upoznamo ko su bili Libertadori...

Spomenik Simonu Bolivaru i Hoseu de San Martinu u Gvajakilu (©Shutterstock)

Hose de San Martin (1778-1850)

Hose de San Martin je bio argentinski general, čiji su vojni pohodi bili presudni za pobedu pobornika za nezavisnost u Argentini, Čileu i Peruu. Zajedno sa Simonom Bolivarom smatra se najznačajnijim borcem Južne Amerike protiv španske kolonijalne vlasti. U Argentini je stekao titulu "Oca nacije" i doživljava se nacionalnim herojem. U Peruu je poznat kao "osnivač Republike" i "Generalsimus slobodnog Perua", dok mu je u Čileu dodeljena najviša vojna titula, Kapiten General.

Bio je sin španskog vojnika i kreolke. Vojno obrazovanje sticao je u Madridu, a služio je u Evropi i Africi. U 34. godini, nakon dostizanja čina potpukovnika, vratio se u Buenos Ajres, gde se stavio u službu nezavisnosti Ujedinjenih provincija Rio de la Plate, države koja je nastala u procesu borbe za nezavisnost, a obuhvatala je teritorije današnje Argentine, Urugvaja i bolivijskog departmana Tariha. Povereno mu je stvaranje grenadijerskog konjičkog puka, koji danas nosi njegovo ime, a sa kojim je imao vatreno krštenje u bici kod San Lorenca, kada je osujetio špansko iskrcavanje vojske.

Kasnije mu je povereno vođstvo Severne armije, zamenivši generala Manuela Belgrana. Takođe, organizator je čuvene Andske vojske i velikog vojnog podviga, kada je prešavši Ande oslobodio Čile i postao šef države. Posle nesuglasica sa Bolivarom, povukao se u privatan život u Evropi. Vratio se u zemlju 1828. godine ali je odustao od iskrcavanja u Buenos Ajres zbog tadašnjih političkih sukoba. Vratio se u Francusku, u kojoj je, naposletku, umro slep i zaboravljen.

Njegovim imenom danas se naziva veliki broj fudbalskih klubova u Argentini, Čileu i Peruu. Neki od poznatijih su argentinski San Martin iz San Huana i San Martin iz Tukumana, kao i peruanski Universitario de San Martin. Pored toga, po njemu se nazivaju pojedini kvartovi u prestonicama ovih država, kao i brojne državne, vojne i obrazovne ustanove.

Simon Bolivar (1783-1830)

Simon Bolivar je bio južnoamerički revolucionarni vođa poreklom iz Baskije. Vodio je borbe za nezavisnost u Venecueli, Kolumbiji, Ekvadoru, Peruu, Panami i Boliviji. U tim državama, kao i u većini ostalih Južne Amerike, Bolivar se smatra herojem. Pridružio se 1808. godine hunti koja je u Venecueli formirala vezu sa Napoleonovom invazijom u Španiji, i kao njen poslanik otputovao je u London. Vrativši se, predložio je da Venecuela proglasi nezavisnost, što je skupština 5. jula 1811. godine i učinila. Poražen od španskih snaga napustio je Venecuelu i povukao se i Vicekraljevstvo Nova Granada, današnja Kolumbija, gde je pobedio španske trupe u više bitaka.

Stadion Simon Bolivar u La Pazu (©Shutterstock)

U trogodišnjem ratu za oslobođenje, prešao je Ande i ujedinio Ekvador sa Velikom Kolumbijom, Venecuelom i Panamom, a u sastav nove države ušle su i pojedine teritorije severozapadnog Brazila, stvorivši tako nezavisnu Republiku Novu Granadu, kasnije prozvanu Kolumbija. Bolivar je 27. jula 1821. sazvao konferenciju u Gvajakilu, gde se našao sa Hoseom de San Martinom. Zajedničkim snagama 1824. oslobodili su Peru. Proglašen je ocem, spasiteljem i oslobodiocem domovine i izabran je za prvog predsednika Kolumbije i prvog predsednika Gornjeg Perua, koji je kasnije nazvan po njemu - Bolivija.

Težio je ujedinjenju slobodnih zemalja u nezavisnu i jaku državu po uzoru na SAD, ali mu se san nije ostvario. Jedna, po jedna država proglašavala je nezavisnost, najpre Venecuela 1824. godine, a za njom Ekvador i Bolivija. Na kraju svog života, Bolivar je očajavao zbog situacije u svojoj matičnoj regiji. U obraćanju Ustavnom kongresu Republike Kolumbije, Bolivar je izjavio:

"Sugrađani, neugodno mi je da kažem ovo: Nezavisnost je jedina beneficija koju smo stekli, na štetu svega ostalog".

Definitivno najzvučnije ime među Libertadorima. Danas najtrofejniji klub države koja se zove po njemu, takođe nosi njegove ime, kao i njen nekadašnji najjači rang takmičnja, Copa de Simon Bolivar. Venecuela je 1999. godine u njegovu čast promenila naziv države u Bolivarska Republika Venecuela.

Bernardo O'Higins (1778-1842)

Bernardo O’Higins bio je čileanski vođa i nacionalni heroj, predvodnik rata za nezavisnost Čilea od Španije, a kasnije je postao "Vrhovni diktator" ove južnoameričke države. O'Higins je rođen kao nezakoniti sin Ambrozija O'Higinsa, rođenog Irca, koji je bio španski guverner Čilea i vicekralj Perua. Studirao je u Španiji i Engleskoj, a u Čile se vratio 1802. godine. Učestvovao je u borbama za nezavisnost od Španije 1810. i 1813. godine. Posle poraza 1814, sa većinom svojih pristalica, pobegao je preko Anda u Argentinu. Tamo se pridružio revolucionaru Hoseu de San Martinu, sa kojim je formirao vojsku Anda, a potom prešao ovaj masivni planinski lanac, u pohodu poznatom kao Los Andes, oslobađajući Čile u nizu bitaka vođenih 1817. godine, a u presudnoj bici kod Čakabuka, predvodio je juriš konjice.

Vladao je Čileom kao diktator. Pokušao je da liberalizuje državu, ali je zbog svoje tolerantnosti prema protestantima navukao bes rimokatoličkog sveštenstva. Zbačen je sa vlasti 1823. i proveo je ostatak života u Peruu.

Jedan čileanski fudbalski klub nosi ime po njemu, O'Higins, dok sa obe strane, u Čileu i Argentini, širom države postoje timovi pod imenom Los Andes.

Sportski centar Atanasio Žirardot u Medeljinu (©Shutterstock)

Atanasio Žirardot (1791-1813)

Sin Luja Žirardota, bogatog francuskog trgovca i rudara, nastanio se prvo u provinciji Antiku u današnjoj Kolumbiji. Zatim se preselio u Bogotu, gde je započeo studije na Univrzitetu del Rosario. Dobijanjem diplome pravne katedre, 30. oktobra 1810. godine pojavlio se kao poručnik u pomoćnom bataljonu trupa Ujedinjenih provincija Nove Granade u Venecueli, koji će se pridružiti trupama Simona Bolivara, u oslobađanju gradova Truhilja i Meride.

U napredovanju vojske prema Karakasu, Žirardot je imenovan za komadanta trupa. U bici na brdu Barbula, nadomak Karakasa, suočili su se sa rojalističkom vojskom koju je predvodio Domingo Monteverde. Par dana kasnije, rojalistima je stiglo pojačanje, pa je Bolivar odlučio da se povuče u grad Naguanagua.

Suočen sa povlačenjam patriota, rojalista Monteverde pregrupisao je svoje trupe, koje je poslao da zauzmu položaj na Barbuli. Bolivar je tada odlučio da pošalje svoje snage u pomoć Žirardotovoj jedinici koja je branila položaj. Konačno posle višednevnih bitaka, rojalisti su poraženi, ali pobeda je imala visoku cenu.

Dana 30. septembra 1813. pukovnik Atanasio Žirardot poginuo je kada ga je pogodilo puščano zrno dok je pokušavao da na vrhu brda sačuva zastavu Nove Granade.

Danas, on se pored Simona Bolivara smatra najvažnijom istorijskom ličnošću Kolumbije i Venecuele. Sportski kompleks u Medeljinu, koji uključuje i fudbalski stadion, nosi naziv Atanasio Žirardot, i dom je dva najveća kluba iz ovog grada, Atletiko Nasionala i Independijentea.

Manuel Belgrano (1770-1820)

Manuel Belgrano je bio argentinski vojskovođa, general, diplomata i jedan od vođa borbe za nezavisnost. Takođe, bio je i saradnik Hosea de San Martina u vojsci Severa. Učesnik je odbarne La Plate od britanske invazije 1806. godine. Jedan je od vođa Patriotskog udruženja i učesnik Majske revolucije 1810. godine.

KOPA LIBERTADORES, FINALE

Marakana, Rio de Žaneiro (19.00)

(2,35) Palmeiras (3,10) Santos (3,25)

Kao komandant armije Severa 1812. godine izvojevao je nekoliko odlučujućih pobeda nad španskom vojskom. Imao je važnu ulogu prilikom proglašenja nezavisnosti Ujedinjenih provincija Rio de la Plate, na kongresu u Tukumanu 1816. godine. Tvorac je argentinskog sistema obrazovanja i argentinske zastave.

Atletiko Belgrano iz Kordobe, kao i Defensores de Belgrano iz Buenos Ajresa, jedni su od najpoznatijih klubova koji nose naziv po ovom vojskovođi.

Antonio Hose de Sukre (1795-1830)

Antonio Hose de Sukre je bio general, političar, veliki maršal Ajakuča i jedan od najvažnijih boraca za nezavisnost Latinske Amerike. Od svoje petnaeste godine rukovao je naoružanjem. Rano je stekao vojna znanja potrebna komandantu, koja je koristio već u prvoj vojnoj kampanji koju je predvodio Fransisko Miranda.

Posle emigracije u Antilima bio je komadant kolumbijskog bataljona, vojni starešina u mnogim mestima, Bolivarov saradnik, glavnokomandujući Gvajane i komandant kolumbijskih snaga u bitkama protiv Španaca. Dobio je borbu kod Pančinče 1822. i oslobodio današnji Ekvador.

U pohodu na Peru odneo je čuvenu pobedu u bici kod Ajakuča 1826. što je njegov najveći uspeh pored oslobođenja La Paza 1825. godine. Iste godine izabran je za predsednika Bolivije i na tom mestu ostao je do 1828, kada je podneo ostavku.

Kasnije se kratko pojavio na političkoj sceni, kada je izabran za predsednika Velike Kolumbije, a u politiku se vratio kako bi sprečio građanski rat. Ubijen je u atentatu 4. juna 1830. godine u južnoj Kolumbiji.

Po njemu su ime dobili grad Sukre, današnje zakonodavno središte Bolivije, i novčana jedinica Ekvadora, dok kao valuta nije prihvaćen američki dolar. Nekadašnji šampion bolivije Deportivo Universitario Sukre, nosi ime po njemu.

Da ne bi smo išli dalje, i ulazili u dublju socijalnu i političu strukturu, jer ipak je ovde reč o sportu - a njegov deo su i pomenute značajne ličnosti, barem imenom - važno je pomenuti i još neke poput Hosea Hervasija Artigasa – urugvajskog revolucionariste, Andreasa de Santa Kruza – jednog od najbitnijih predsednika Bolivije i Perua, Fransisko Miranda – čovek koji je ukinuo robovlasništvo, Hose Marija Morelos – jedan od najvažnijih boraca za nezavisnost Meksika, Pedro Prvi od Brazila sa suprugom Marijom Leopoldinom - prvi nezavisni kralj i kraljica Brazila koji su ukinuli političku autonomiju Portugalije.

Ovo su samo neki od boraca za nezavisnost Latinske Amerike, čiji su likovi i dela, neizostavni deo nasleđa i kulture u ovom delu sveta, i gotovo se nalaze u svakodnevnim razgovorima. Upravo oni čine tu istorijsku celinu po kome danas najprestižnije kontinentalno takmičenje u Južnoj Americi nosi ime.

Možda sada svima bude, barem za nijansu jasnije, zašto i koliko ljudima iz Južne Amerike znači pehar Kopa Libertadores. Pardon, Kup Oslobodioca Amerike.

KOPA LIBERTADORES - FINALE (RIO DE ŽANEIRO)

Subota

21.00: (2,35) Palmeiras (3,10) Santos (3,25)

*** kvote su podložne promenama

Piše: Đorđe RADONJIĆ